प्रेस सेन्टर नेपालको पाँचौं महाधिवेशन २०८१ चैत्र १६ र १७ गते काठमाडौंको थापगाउँमा सम्पन्न भयो। यो महाधिवेशन ऐतिहासिक रह्यो, किनभने ५५ सय सदस्यीय रहेको संगठनले पहिलो पटक लोकतान्त्रिक प्रक्रियामार्फत मतदान गरेर नेतृत्व चयन गरेको छ । यस महाधिबेशनले प्रेस सेन्टरभित्र आन्तरिक लोकतन्त्रको अभ्यासलाई संस्थागत गर्दै पारदर्शी र सहभागितामूलक पत्रकार संगठन निर्माणको सन्देश दिएको छ।
यस ५ औं महाधिवेशनले आगामी कार्यभारबारे केही स्पष्ट सन्देश पनि दिएको छ। प्रेस स्वतन्त्रताको रक्षा, श्रमजीवी पत्रकारहरूको हकहित संरक्षण, संगठनको सुदृढीकरण, नीतिगत सुधार, पत्रकारितामा नवप्रवर्तन र डिजिटल सञ्चार माध्यमको प्रभावकारी उपयोग गर्दै जनताको आवाज उठाउने अभियानलाई थप सशक्त बनाउनुपर्ने देखिन्छ।
आगामी दिनमा प्रेस सेन्टर नेपालले पत्रकारहरुको पेशागत सुरक्षालाई प्राथमिकतामा राख्दै, पत्रकारिताको व्यवसायिक विकास, श्रमजीवी पत्रकार ऐनको प्रभावकारी कार्यान्वयन, सरकारी तथा निजी सञ्चारमाध्यममा श्रम अधिकार सुनिश्चितता, तथा प्रेस स्वतन्त्रताको क्षेत्रमा संस्थागत भूमिका अझै स्पष्ट पार्न जरुरी छ।
यस महाधिवेशनले प्रष्ट सन्देश दिएको छ- लोकतान्त्रिक अभ्यास, संगठनात्मक सुदृढीकरण, विचारको बहस, तथा पेशागत सुरक्षाको प्रत्याभूति नै प्रेस सेन्टर नेपालको प्रमुख कार्यभार हुनुपर्छ। प्रेस सेन्टर नेपालले अब अझै संगठित, सशक्त, र सैद्धान्तिक रूपले दृढ बनेर अगाडि बढ्न आवश्यक देखिएको छ।
नेपालको पत्रकारिता क्षेत्रको इतिहासमा प्रेस सेन्टर नेपालको भूमिका महत्त्वपूर्ण रहँदै आएको छ। लोकतान्त्रिक आन्दोलनदेखि हालसम्म प्रेस स्वतन्त्रता र सञ्चारकर्मीका हक अधिकारका लागि प्रेस सेन्टरले खेलेको भूमिका अविस्मरणीय छ। राजनीतिक उथलपुथल, विभिन्न कालखण्डका चुनौती, नेतृत्व चयनका प्रक्रिया तथा भविष्यका सम्भावनाहरूलाई बुझ्दै यसको सशक्तीकरण आवश्यक देखिन्छ।संस्थापक अध्यक्ष महेश्वर दाहाल, गोबिन्द आचार्य , विष्णु सापकोटा ‘जुगल’ हुँदै कमल गिरीको नेतृत्वमा आईपुग्दा यो संगठनले दुई दशकभन्दा बढीको समयमा संघर्ष, परिवर्तन र सुधारको लामो यात्रा तय गरेको छ। यसले पत्रकारहरूको मात्रै हकअधिकारको लागि मात्रै संघर्ष गरेको छैन नेपालको राजनीतिक र सामाजिक परिवर्तनमा पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
प्रेस सेन्टर नेपालको स्थापना २०६१ साल माघ १५ गते माओवादी जनयुद्धको क्रममा भएको थियो। यसको सुरुवात ‘अखिल नेपाल क्रान्तिकारी पत्रकार संघ’को रूपमा भएको थियो जसले ‘एउटा हातमा कलम र अर्को हातमा बन्दुक’ बोकेर युद्धकालीन पत्रकारिता गर्ने दृष्टिकोण अँगालेको थियो।
प्रेस सेन्टर नेपालको स्थापना स्वतन्त्र पत्रकारिता प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले गरिएको थियो। यसले प्रेस स्वतन्त्रता विरोधी तत्त्वहरूविरुद्ध संघर्ष गर्दै आएको छ। इतिहासमा हेर्ने हो भने, लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा पत्रकारिताको महत्त्वपूर्ण योगदान रह्यो, जहाँ प्रेस सेन्टर नेपाल अग्रपंक्तिमा खडा थियो। यसबीचमा प्रेस सेन्टर नेपालले प्रेस तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको संरक्षणका लागि सरकारसँग संघर्ष गर्नुका साथै आफ्ना सदस्यहरूको हक, अधिकार र पेशागत सुरक्षाका लागि दबाबमूलक नीति अपनाउँदै आएको छ।
लोकतान्त्रिक प्रणाली प्रेस सेन्टर नेपालको बलियो पक्ष मानिन्छ। संगठनभित्र नेतृत्व चयनका लागि अपनाइने लोकतान्त्रिक प्रक्रिया यस संस्थाको पारदर्शिता र जवाफदेहितालाई बल दिन्छ। तथापि, नेतृत्व चयनमा आउने विवाद, गुटबन्दी तथा विचारधारात्मक भिन्नताका कारण संगठनभित्र कहिलेकाहीं असमझदारी बढ्ने गरेको छ। यी समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्दै थप संस्थागत सुधार गर्नुपर्नै आवश्यक देखिएको छ। लोकतान्त्रिक विधिबाट नेतृत्व चयन हुनु प्रेस सेन्टरको भविष्यका लागि सकारात्मक पक्ष हो।
संघर्ष र समृद्धिको बाटोमा प्रेस सेन्टर नेपाल : नयाँ नेतृत्वका चुनौतीहरू
प्रेस सेन्टर नेपाल पत्रकारहरूको अग्रणी संगठन हो, जसले लामो समयदेखि श्रमजीवी पत्रकारहरूको हक, हित, तथा अधिकारको रक्षा गर्दै आएको छ। संगठनको नेतृत्वमा आएको परिवर्तनसँगै ५ ओै महाधिबेशनबाट निर्वाचित नयाँ नेतृत्वका लागि केही महत्वपूर्ण चुनौतीहरू पनि देखिएका छन्।
१. स्वतन्त्र पत्रकारिताको रक्षाः नयाँ नेतृत्वका लागि प्रमुख चुनौती स्वतन्त्र पत्रकारिताको रक्षा गर्नु हो। सञ्चारमाध्यममा देखिने हस्तक्षेप तथा दबाबलाई कम गर्दै पत्रकारहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा आफ्नो दायित्व निर्वाह गर्न दिने वातावरण निर्माण गर्नु अत्यावश्यक छ।
२. श्रमजीवी पत्रकारका अधिकार: नेपालमा पत्रकारहरूको न्यूनतम पारिश्रमिक, सुरक्षाको प्रत्याभूति, र श्रम ऐनको प्रभावकारी कार्यान्वयन चुनौतीपूर्ण विषय बनेको छ। नयाँ नेतृत्वले पत्रकारहरूको अधिकारका लागि थप सशक्त पहल गर्नुपर्नेछ।
३. डिजिटल पत्रकारिताको वृद्धि र चुनौतीहरूः सूचना-प्रविधिको तीव्र विकाससँगै डिजिटल पत्रकारिता महत्वपूर्ण बनिरहेको छ। तर, यसको विश्वसनीयता, सामग्रीको मौलिकता, र कानूनी सुरक्षा जस्ता विषयहरू अझै पेचिला छन्। नयाँ नेतृत्वले डिजिटल मिडियाको दायरा, सुरक्षा, तथा नैतिक आचारसंहितामा ध्यान दिनुपर्नेछ।
४. संगठनको सुदृढीकरण र एकता: प्रेस सेन्टर नेपाल विभिन्न राजनीतिक तथा सामाजिक परिवर्तनका कारण विभिन्न समयमा आन्तरिक रूपमा चुनौतीहरूको सामना गर्दै आएको छ। संगठनको एकता, पारदर्शिता, र कार्यक्षमताको सुदृढीकरण नयाँ नेतृत्वको प्रमुख जिम्मेवारी हुनेछ।
५. प्रेस स्वतन्त्रता र राज्यका नीति: नेपाल सरकारका सञ्चारसम्बन्धी नीति तथा कानूनी प्रावधानहरू प्रेस स्वतन्त्रताका लागि अनुकूल छन् वा छैनन् भन्ने विषयमा निरन्तर समीक्षा गर्नुपर्छ। राज्यका नीति पत्रकारमैत्री बनाउनका लागि आवश्यक परेमा आन्दोलनात्मक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नु पनि नेतृत्वको कर्तव्य हुनेछ।
६. तालिम र क्षमता विकास: प्रेस सेन्टर नेपालले पत्रकारहरूका लागि नियमित तालिम, सेमिनार, तथा अन्तरक्रिया कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न आवश्यक छ। विशेष गरी, अनुसन्धानात्मक पत्रकारिता, डेटा पत्रकारिता, तथा क्रान्तिकारी पत्रकारिताका लागि नयाँ पुस्तालाई तयार पार्नु आवश्यक छ।
७. आर्थिक स्रोत र दीर्घकालीन योजना: संगठनको स्थायित्वका लागि आर्थिक स्रोतको व्यवस्थापन आवश्यक छ। विज्ञापन, सदस्यता शुल्क, तथा वैकल्पिक स्रोतहरू खोजी गर्दै संगठनलाई आर्थिक रूपमा सबल बनाउने कार्य प्राथमिकतामा रहनुपर्छ।
तब मात्रै संगठन अझ प्रभावकारी रूपमा अगाडि बढ्न सक्छ। पत्रकारहरूको हक, हित, तथा स्वतन्त्रता सुनिश्चित गर्न दृढ संकल्पका साथ अगाडि बढ्नु अहिलेको आवश्यकता हो।
प्रेस सेन्टर नेपाल राजनीतिक प्रभावबाट मुक्त हुन नसकेको आरोप बेलाबेला लाग्ने गर्छ। पत्रकारहरूको पेशागत स्वतन्त्रतालाई सुनिश्चित गर्दै संगठनलाई पूर्णतः पेशागत ढाँचामा अगाडि बढाउनु अपरिहार्य छ।
पछिल्लो समयमा पत्रकारिताको गुणस्तरमाथि प्रश्न उठ्दै आएका छन्। संगठनले तालिम, अनुसन्धान पत्रकारिता, र मिडिया साक्षरतामा विशेष जोड दिनुपर्ने देखिन्छ।
हाल सञ्चारमाध्यमहरू व्यापारमुखी बन्दै गएका छन्। नाफामुखी मिडियाको प्रभावले पत्रकारिताको मौलिकता खस्किन सक्छ। प्रेस सेन्टर नेपालले यसमा सन्तुलन ल्याउने उपाय खोज्नुपर्छ।
५औं महाधिवेशनपछि प्रेस सेन्टरको भविष्यको बाटो
नेपालको पत्रकारिता क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेको प्रेस सेन्टर नेपालले हालै पाँचौं महाधिवेशन सम्पन्न गरेको छ। यस महाधिवेशनले संगठनको नयाँ नेतृत्व चयन गर्नुका साथै भावी रणनीतिहरू समेत तय गरेको छ। अब प्रेस सेन्टरको भविष्य कस्तो हुने छ भन्ने विषयमा गम्भीर बहस आवश्यक छ।
१. सशक्त संगठन निर्माण
महाधिवेशनपछि संगठनलाई अझ सशक्त बनाउनुपर्ने आवश्यकता छ। केन्द्रीय तहदेखि स्थानीय तहसम्म संगठनलाई विस्तार गर्ने, सदस्यहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्ने र आन्तरिक एकता मजबुत बनाउनेतर्फ ध्यान दिनुपर्छ। विगतका कमजोरी सुधार गर्दै संगठनलाई आधुनिक प्रविधिसँग जोड्न आवश्यक छ।
२. स्वतन्त्र र जनपक्षीय पत्रकारिता
प्रेस सेन्टर नेपाल जनपक्षीय पत्रकारिताको हिमायती संस्था हो। अहिलेको सन्दर्भमा लोकतन्त्रको रक्षा, अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको संरक्षण र प्रेस स्वतन्त्रताको सुनिश्चितता मुख्य चुनौती बनेका छन्। निष्पक्ष, तथ्यपरक र अनुसन्धानमूलक पत्रकारिता प्रवर्द्धन गर्न संगठनले विशेष पहल गर्नुपर्छ।
३. नीति निर्मातामाथि दबाब
पत्रकारिता क्षेत्रलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउने कानुनी संरचनाहरू निर्माण गर्न प्रेस सेन्टरले नीति निर्मातामाथि दबाब दिनुपर्छ। प्रेस तथा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताका विषयमा सरकारलाई उत्तरदायी बनाउन निरन्तर पैरवी गर्नुपर्ने देखिन्छ।
४. पत्रकारहरूको हकहित संरक्षण
पत्रकारहरूको पेशागत सुरक्षाको ग्यारेन्टी गर्ने, न्यूनतम तलबमानको व्यवस्था गर्ने, सञ्चार गृहहरूले श्रम कानुनको पालना गर्न लगाउनेजस्ता विषयहरू महाधिवेशनपछि प्रमुख कार्यसूची बन्नुपर्छ। सञ्चारकर्मीको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न सरकार र सम्बन्धित निकायसँग सहकार्य गर्नुपर्छ।
५. नयाँ प्रविधि र डिजिटल पत्रकारिता
विश्वभर सञ्चार क्षेत्र तीव्र रूपमा डिजिटल माध्यमतर्फ उन्मुख भइरहेको छ। प्रेस सेन्टर नेपालले पत्रकारहरूलाई डिजिटल युगमा प्रतिस्पर्धी बनाउन तालिम, प्रविधि हस्तान्तरण र नवीनतम सञ्चार उपकरणहरूको प्रयोगमा जोड दिनुपर्छ। डिजिटल पत्रकारिताको विकासबिना आगामी दिनहरूमा सञ्चार क्षेत्रलाई सशक्त बनाउनु कठिन हुनेछ।
६. अन्तर्राष्ट्रिय सम्पर्क विस्तार
नेपाली पत्रकारिता क्षेत्रलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा स्थापित गर्न प्रेस सेन्टर नेपालले विदेशी पत्रकार संगठनहरूसँग सहकार्य, अनुभव आदान–प्रदान र अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनहरूमा सक्रिय सहभागिता जनाउने नीति लिने आवश्यक छ। यसले नेपाली पत्रकारिताको उन्नति मात्र नभई प्रेस सेन्टरको प्रभावलाई पनि फराकिलो बनाउनेछ।
काठमाडौंमा सम्पन्न पाँचौं महाधिवेशनले प्रेस सेन्टर नेपाललाई नयाँ युगमा प्रवेश गराउने अवसर दिएको छ। अब संगठनलाई सशक्त बनाउने, पत्रकारहरूको हकहित रक्षा गर्ने, जनपक्षीय पत्रकारितालाई प्रवर्द्धन गर्ने, नीति निर्माताहरूमाथि प्रभाव पार्ने र प्रविधिसँग आत्मसात् गर्दै अघि बढ्ने दायित्व नेतृत्वको काँधमा आएको छ। यदि यी रणनीतिहरूलाई सुदृढ रूपमा कार्यान्वयन गर्न सकियो भने प्रेस सेन्टर नेपाल नेपालको पत्रकारिता क्षेत्रमा अझ प्रभावशाली संस्था बन्ने निश्चित छ।
(लेखक हालै निर्वाचित प्रेस सेन्टर नेपालको केन्द्रीय सचिव हुन्)
प्रतिक्रिया