पौराणिक कथा, मोमो र प्यागोडा : नेपाल-चीन सम्बन्धको सांस्कृतिक आयाम

त्यहाँ अद्भुत आतिशबाजी, अद्भुत बत्तीहरू, साथै स्वादिष्ट र जीवन्त खानाका विकल्पहरू छन् । चीनमा एक नेपाली विद्यार्थीको हैसियतमा चिनियाँ चाडपर्वको हिस्सा बन्न पाउँदा पनि अचम्म लाग्छ । तर यो अझ चाखलाग्दो हुन्छ जब तपाईले महसुस गर्नुहुन्छ कि तपाई खाना, पौराणिक कथा र वरपरको वास्तुकलासँग जोड्न सक्नुहुन्छ ।

पहिले पौराणिक कथाबाट सुरु गरौं । मञ्जुश्री, जसलाई चीनमा वेन्शु भनेर पनि चिनिन्छ, चीनका चार पवित्र हिमालहरूमध्ये एक, साङ्सीको माउन्ट वुताईसँग गहिरो सम्बन्ध छ । माउन्ट वुताईको फोगुआङ मन्दिरमा मञ्जुश्री हल छ र चिनियाँ तिब्बती बौद्ध धर्ममा मृत्युका देवता यमलाई मञ्जुश्रीको एक स्वरूप मानिन्छ । उनै मञ्जुश्रीले काठमाडौं उपत्यकालाई बसोबास गर्न योग्य बनाएको र काठमाडौंका हिन्दू र बौद्ध धर्मावलम्बीहरूद्वारा सम्मानित विश्व सम्पदा स्थल स्वयम्भूनाथसँग गहिरो सम्बन्ध रहेको विश्वास गरिन्छ । शान्सीमा जस्तै, मञ्जुश्रीले काठमाडौंमा पनि विशेष स्थान राख्छन्, धेरैले उनलाई बोधिसत्व र महादेवको रूप पनि ठान्छन् ।

दोस्रो मोमो हो । नेपालमा मुख्य खाना र मनपर्ने खाजा मानिने मोमोले चीनको जिओजीसँग गहिरो समानता राख्छ । मोमोज र जिओजी भनेर चिनिने यी पकौडाहरूमा चाखलाग्दो समानताहरू छन् र यो चीनमा नेपाली विद्यार्थी होस् वा नेपालमा चिनियाँ पर्यटक, मोमोको प्रत्येक डल्ला चपाउँदा तपाईंलाई अवश्य पनि घरको सम्झना दिलाउँछ । मोमोस र जिओजी दुबै उमालेकोदेखि, भापमा पकाएकोदेखि प्यान फ्राइडदेखि सूप सम्मका धेरै प्रकारहरूमा आउँछन् । यसभित्र चिकन, पोर्कदेखि लिएर तोफु र पनीर जस्ता शाकाहारी रेसिपी पनि हुनसक्छ । कहिलेकाहीँ तपाईंलाई राम्रो खाना भन्दा राम्रोसँग जोड्ने कुनै चीज छैन!

प्यागोडाहरू काठमाडौं र बेइजिङलाई जोड्ने अर्को रोचक र महत्वपूर्ण सांस्कृतिक लिंक हो । बेइजिङको मियाओइङ मन्दिरमा रहेको प्रसिद्ध सेतो स्तुपाको शिल्पकार अरनिकोले नेपालको प्रमुख कलाकृतिहरू मध्येको एक हो । ऐतिहासिक प्रमाणहरूले भन्छन् चीनको स्वायत्त क्षेत्र तिब्बतको कलात्मक पोताला दरबार निर्माणमा नेपाली नेवारी शिल्पकारहरूले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको देखाउँछ ।

सन् २०१५ को भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त प्यागोडा शैलीको दरबार स्क्वायरको जीर्णोद्धार गर्न चिनियाँ र नेपाली मूर्तिकारहरूले हात मिलाउँदा यो ऐतिहासिक सम्बन्धले नयाँ जीवन पाएको थियो । शताब्दीयौंअघि अरनिकोले काँसको मूर्ति मर्मत गरेर साँघुरो बाटोमा यात्रा थालेका थिए । आज २१औँ शताब्दीमा अरनिको राजमार्ग र पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल हुँदै पुनर्संरचना, राहत र मित्रताको यात्रा तय जारी छ ।

चीन आज नेपालको प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानीको सबैभन्दा ठूलो स्रोत हो जसले राष्ट्रलाई सिमेन्ट र जलविद्युत जस्ता क्षेत्रमा आत्मनिर्भर बनाउन मद्दत गरिरहेको छ । तर आर्थिक साझेदारी युगौंदेखिको र सगरमाथाभन्दा अग्लो जनता–जनताबीचको बलियो सम्बन्धमा आधारित छ ।

सुशान्त श्रेष्ठ नान्जिङ मेडिकल युनिभर्सिटीमा अध्ययनरत छन् । ‘सीजीटीएन’मा पहिलोपटक प्रकाशित यस छोटो आलेखमा नेपाली र चिनियाँ संस्कृतिबीचको सम्बन्धबारे श्रेष्ठका धारणा समेटिएका छन् ।